Σοφία Μπόμπολη, Εικαστικές Δημιουργίες

Το μπατίκ είναι μια εφαρμοσμένη τέχνη, με την οποία μπορούμε να ζωγραφίσουμε τα υφάσματα, τα οποία θα γίνουν ρούχα (φορέματα, φουλάρια κλπ.)  και άλλα αξεσουάρ. Μπορεί όμως το ύφασμα να γίνει υποδοχέας για ένα έργo τοίχου. Συνθέσεις και μοτίβα δουλεμένα σε μετάξι, δίνουν ένα έργο, ανάλαφρο και δροσερό, ευχάριστο στην κατασκευή, εύκολο στην έμπνευση και αποτελεί το έργο τέχνης που φοριέται.

Η ιστορία του μπατίκ χάνεται στα βάθη των αιώνων. Φτιάχνεται με μια ειδική τεχνική διαχείρισης του χρώματος και έχει γίνει αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής και του πολιτισμού της Ινδονησίας. Παρόμοια υφάσματα γοητεύουν ανθρώπους σε κάθε γωνιά του κόσμου.

Η ρίζα της λέξης είναι βασικά γιαβανέζικης προέλευσης (από το νησί Ιάβα της Ινδονησίας που θεωρείται η πατρίδα του μπατίκ) και σημαίνει "σχεδιάζω με κερί".  Η λέξη πιθανόν προέρχεται από τη λέξη "Ambatik", που σημαίνει "ύφασμα από μικρά στίγματα". Ακριβώς η κατάληξη "τικ" σημαίνει "μικρό στίγμα". Επίσης η λέξη "Ambatik", σύμφωνα με μια διαφορετική ερμηνεία, σημαίνει "σχεδιάζοντας και γράφοντας" και είναι δυνατόν, ως ένα σημείο τουλάχιστον, να περιγράφει την κίνηση του εργαλείου "τζάντιγκ" επάνω στο ύφασμα, η οποία μοιάζει πολύ με την κίνηση του χεριού μας όταν γράφει.

Άλλες εκδοχές για τη σημασία της λέξης "Ambatik"  είναι: "φωτεινό σημείο" και ακόμα "ράγισμα", από τις χαραγματιές οι οποίες δημιουργούνται με τη βοήθεια του κεριού και χαρακτηρίζουν τα σχεδιασμένα με τη μέθοδο αυτή υφάσματα.

Βεβαίως, όλες αυτές οι ερμηνείες είναι δυνατόν να είναι σωστές, αν λάβουμε υπόψη μας την αίσθηση που δίνει το μπατίκ και τον τρόπο με τον οποίο φτιάχνεται.

Ο τεχνίτης δημιουργεί το μπατίκ χρησιμοποιώντας ένα μικρό χάλκινο εργαλείο γεμάτο υγρό κερί (το τζάντιγκ), για να ζωγραφίσει με το χέρι ένα περίπλοκο σχέδιο σε ένα κομμάτι ύφασμα. Όταν το κερί ξεραθεί, το ύφασμα είναι έτοιμο να βαφτεί. Τα κερωμένα σημεία διατηρούν το φυσικό τους χρώμα, μένοντας ανεπηρέαστα από τη βαφή. Πολλές φορές η διαδικασία επαναλαμβάνεται με διάφορες βαφές ώστε να προκύψουν πολύχρωμα σχέδια.

Στα μέσα του 19ου αιώνα, οι τεχνίτες του μπατίκ χρησιμοποιούσαν χάλκινες σφραγίδες για να βάζουν το κερί. Αυτή η μέθοδος αποδείχτηκε γρηγορότερη και μπορούσε να παραγάγει πανομοιότυπα υφάσματα. Κατά τη διάρκεια του 20ού αιώνα, τα εργοστάσια άρχισαν να αποτυπώνουν το σχέδιο στο ύφασμα με μεταξοτυπία. Σήμερα, αν και το χειροποίητο μπατίκ κυκλοφορεί ακόμα, τη μερίδα του λέοντος στην αγορά κατέχει το βιομηχανοποιημένο.

Ως βάση του μπατίκ χρησιμοποιείται κατά κανόνα βαμβακερό ή μεταξωτό ύφασμα. Οι βαφές φτιάχνονται από φύλλα, ξύλο, φλοιούς δέντρων και μπαχαρικά. Αλλά υπάρχουν και συνθετικές βαφές. Πριν διαδοθεί η χρήση του κεριού, τα σχέδια γίνονταν με πολτούς λαχανικών, ζωικό λίπος, ακόμα και λάσπη. Στην εποχή μας, προτιμάται συνήθως το συνθετικό κερί, χωρίς όμως να  έχει καταργηθεί και το μείγμα παραφίνης και φυσικού κεριού μέλισσας.

Κάποιοι παραδοσιακοί τρόποι με τους οποίους φοριέται, τυλίγεται στο σώμα, αλλά και φτιάχνεται το μπατίκ είναι επηρεασμένοι από τοπικές αντιλήψεις και δεισιδαιμονίες της Ινδονησίας. Πολλές επαρχίες της χώρας έχουν τα δικά τους χαρακτηριστικά χρώματα και σχέδια. Για παράδειγμα, το μπατίκ από τις βόρειες ακτές της Ιάβας έχει ζωηρά χρώματα και συνήθως απεικονίζει λουλούδια, πουλιά και ζώα. Αλλά το μπατίκ από την κεντρική Ιάβα έχει συνήθως μικρότερη ποικιλία χρωμάτων με γεωμετρικά σχέδια. Υπάρχουν περίπου 3.000 καταγραμμένα σχέδια μπατίκ.

Ένα παραδοσιακό ένδυμα από μπατίκ είναι το "σελεντάνγκ", που το φοράνε οι γυναίκες στους ώμους τους σαν σάλι ή για να μεταφέρουν αντικείμενα. Συχνά βάζουν μέσα το μωρό τους ή τα ψώνια τους, αλλά το χρησιμοποιούν και για να καλύπτουν το κεφάλι τους όταν έχει πολύ ήλιο.
Οι άντρες χρησιμοποιούν ένα παραδοσιακό κάλυμμα για το κεφάλι που λέγεται "ίκετ κεπαλά". Πρόκειται για ένα τετράγωνο κομμάτι μπατίκ που δένεται γύρω από το κεφάλι σχηματίζοντας τουρμπάνι. Συνήθως φοριέται σε επίσημες τελετές.

Ένα άλλο δημοφιλές ρούχο από μπατίκ είναι το "σαρόνγκ", ένα ορθογώνιο κομμάτι υφάσματος που τυλίγεται γύρω από το σώμα. Μερικές φορές ράβουν τις δύο άκρες του υφάσματος δίνοντάς του σωληνοειδές σχήμα. Το κλασικό σαρόνγκ φοριέται γύρω από τα πόδια και στερεώνεται στη μέση, έτσι ώστε να μοιάζει με φαρδιά φούστα. Το φοράνε άντρες και γυναίκες.

Υφάσματα μπατίκ χρησιμοποιούνται για όλα σχεδόν τα είδη ντυσίματος, από καθημερινά παντελόνια μέχρι γοητευτικές βραδινές τουαλέτες. Αλλά χρησιμοποιούνται επίσης για πίνακες ζωγραφικής, διακοσμητικά τοίχου, καλύμματα κρεβατιών και ούτω καθεξής. Οι τουρίστες που κάνουν τη βόλτα τους σε μια ινδονησιακή αγορά μπορούν να βρουν ένα σωρό πράγματα από μπατίκ: τσάντες, σανδάλια, αμπαζούρ, μέχρι και θήκες για φορητούς υπολογιστές. Η ποικιλία δεν έχει τέλος· είναι ένα πραγματικά ξεχωριστό ύφασμα!

Τις τελευταίες δεκαετίες, το μπατίκ κερδίζει συνεχώς έδαφος στις προτιμήσεις του κοινού και αποτελεί πλέον σύμβολο της ινδονησιακής εθνικής ταυτότητας. Το 2009, σε αναγνώριση της μακράς ιστορίας του μπατίκ στην Ινδονησία και της επίδρασής του στον τοπικό πολιτισμό, η UNESCO το συμπεριέλαβε στον κατάλογο της «Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ανθρωπότητας».

Όλη τη διαδικασία της δημιουργίας έργου μπατίκ μπορείτε να διδαχθείτε στα μαθήματα που γίνονται στο δημιουργικό εργαστήρι ShipArt.